Helm is de meest kenmerkende duinplant aan de Nederlandse kust. Het forse, taaie, grijsgroene gras groeit overal in pollen op de jonge duinen. Helm heeft lange wortelstokken die diep in de bodem doordringen en zo het zand vasthouden. Daarom wordt het op grote schaal aangeplant. Helm kan goed tegen harde wind en stuivend zand en zout water, maar niet tegen overstroming door zout water. Per jaar kan helm een toename van een meter stuifzand aan; het groeit gewoon steeds boven het zand uit.

Helm is stuifbestendig

Helm is een pionier. Als één van de eerste soorten vestigt helm zich op jonge duintjes. Helm kan niet tegen zout, dus moet er wel eerst zoet water in de grond zijn. Er moet eerst een zoetwaterbel in het duintje zijn voordat de plant kan overleven. Als dat zo is, volgt de helm het biestarwegras op. Helm groeit veel sneller en kan goed tegen onderstuiven. De duinvorming gaat dus veel harder. Door het stuivende zand heeft helm ook minder last van vretende insecten. Als het ergens niet meer stuift, bijvoorbeeld omdat er veel andere planten groeien, wordt helm minder sterk door insectenvraat. Op droge, warme plekken in het duin kan helm prima overleven. De bladeren hebben groeven in de lengterichting en rollen zich bij droogte op. Bij vochtig weer gaan ze weer open. Vreemd genoeg kunnen de bladeren wel tegen zout water. Het is mogelijk dat een losgespoelde helmpol door de zee ergens anders terecht komt, en daar weer wortel schiet. Dan moet daar wel weer zoet water in de grond zijn.

Noordse helm en zandhaver

Noordse helm lijkt veel op helm maar de bladeren zijn smaller. Het is een kruising tussen helm en duinriet. Meestal plant hij zich niet voort met zaden, maar wel met extra lange worteluitlopers. Op deze manier kan de plant zich sneller dan helm verspreiden en zo duinzand vasthouden. Maar helm geeft steviger duinen. Konijnen eten liever helm dan noordse helm.

Zandhaver heeft juist brede, blauwgroene bladeren. Het groeit op beschutte plaatsen langs de stormvloedlijn. Op Texel groeit het massaal langs de Zanddijk in de Slufter.

Helm: gemaakte kust

In de tweede helft van de Middeleeuwen waren het de Vlamingen die als eersten op grote schaal hun kust verstevigden met helmstuifdijken. Alle zwakke plekken in de duinenrij werden aangepakt. Dat ging zo goed dat de Belgen nu nog over een kaarsrechte kustlijn beschikken. Wat later keken de Hollanders en Zeeuwen het kunstje af. Zo werden bijvoorbeeld de voormalige eilanden Callantsoog en Huisduinen aan elkaar vast gemaakt. Tot 1970 was er een plan om Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog en Rottumerplaat met stuifdijken aan elkaar vast te rijgen. Het oostelijke deel van de Waddenzee zou daarna ingepolderd kunnen worden. Groeiende waardering voor de waddennatuur heeft dit plan tegengehouden.

Helmplanten is zwaar werk. Je doet het in de winter, bij voorkeur met regenachtig weer. Dan slaan de planten het beste aan.

Helm op Texel

Met hulp van helm zijn in de 17e eeuw de eilanden Texel en Eierland aan elkaar vastgemaakt. De mensen maakten een dijk van zand op de zandplaat die tussen de twee eilanden lag. Zodra in de dijk een zoetwaterbel was gekomen, beplantten ze de dijk met helm, zodat hij stevig werd.

Kenmerken van helm

• afmetingen: 50 tot 120 centimeter
• kleur: grijs-groen
• bloeitijd: juni en juli
• voortplanting: zaad, wortelstok
• levensduur: overblijvend
• verspreiding: langs de kusten van Zuid- en West-Europa, ingevoerd in Noord-Amerika en Australië

Namen

• Ned: Helm
• Lat: Ammophila arenaria
• Eng: Marram grass
• Fra: Oyat
• Dui: Strandhafer (Helm)
• Dan: Sandhjælme