Van bultruggen wordt gezegd dat ze de vrolijkste van alle walvissen zijn. Dat komt omdat ze spectaculaire buitelingen maken wanneer ze hoog boven het water uit springen. Je kunt ze herkennen aan hun grote, ietwat plompe lijf, hun lange flippers en hun pokdalige, platte kop. Bultruggen komen sinds 2003 steeds vaker voor in de zuidelijke Noordzee. De laatste keer dat er daarvoor één gezien was, was in 1755! Tegenwoordig worden ze elk jaar wel gezien vanaf een Nederlands strand, vissend voor de kust alsof het nooit anders geweest is.

Uiterlijke kenmerken

Bultruggen zijn baleinwalvissen, verwant aan de vinvissen. Net als vinvissen hebben bultruggen keelplooien. De vorm van de rugvin en de lengte van de flippers zijn wel heel anders dan bij de vinvissen. Vaak dragen bultruggen veel walvispokken, walvisluizen en een speciaal soort eendenmosselen zonder schelpen met zich mee.

Verspreiding en leefgebied van bultruggen

De bultrug komt voor van pool tot pool in alle oceanen. Meestal leven ze in dieper water, maar ze durven ook dichter langs de kust te zwemmen. De meeste bultruggen maken lange reizen van zo’n 5000 kilometer. De zomer brengen ze dan door in koude wateren rond de polen. Daar eten ze krill. In de winter verhuizen ze naar de tropen, om te paren en jongen te krijgen. Van één vrouwelijke bultrug is een record bekend: zij overbrugde een afstand van zeker 10.000 kilometer.

Vissende bultruggen

Bultruggen filteren hun eten uit het water met baleinen. Ze kunnen met hun grote bek ook scholen vis opscheppen. Om de vissen bij elkaar te drijven leggen ze soms een cirkel van luchtbellen om ze heen. De bultrug duikt daarvoor onder de vissen door, zwemt een rondje en stoot dan luchtbellen uit. Soms maken bultruggen samen een luchtbellencirkel. Ze kunnen vissen ook bij elkaar drijven door met hun vinnen of staart op het water te slaan. Als ze aan het vissen zijn zie je ze vaak boven water komen met hun bek wagenwijd open.

Bultruggen zijn zeezangers

Bultrugmannetjes kunnen prachtig zingen. Een bultruglied kan wel drie kwartier duren en is op kilometers afstand nog te horen. In zo’n lied kan worden gefloten, gegromd, gekreund en gehuild. Ze doen het om een vrouwtje te versieren of om hun territorium af te bakenen.

Eerste bultrug in de Noordzee

In 2003 dreef er voor de monding van de Nieuwe Waterweg een dode bultrug. Dat zorgde voor flink wat consternatie…het was namelijk voor het eerst sinds 1755 dat er een bultrug in de Noordzee werd gevonden. Aan de Belgische kust spoelde op 5 maart 2006 voor het eerst een bultrug aan. Het was een jong vrouwtje van 10,5 meter. Ze is mogelijk door een aanvaring met een schip omgekomen. Dat er de laatste jaren steeds meer bultruggen worden gezien in de zuidelijke Noordzee heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat er gewoon meer bultruggen zijn. De jacht op deze walvissen is gestopt. Wat ook kan meespelen is voedseltekort in andere zeegebieden, waardoor bultruggen naar andere gebieden uitwijken.

Walvisspotten in Nederland

In mei 2007 stond de Helderse zeedijk vol met walvisspotters. Een bultrug kwam toen af en toe tot vlak bij de dijk. Dat was bijzonder spectaculair want daarvoor werden er nooit levende bultruggen voor de Nederlandse kust gezien. In 2009 zwom er weer één. Uit de foto’s bleek dat het een andere bultrug was dan die in 2007. Bovenstaande foto is op 9 januari 2009 op een ruime kilometer voor de kust van Texel genomen, bijna in de achtertuin van Ecomare. Er zwom daar op dat moment veel jonge haring, waar deze walvis zich uitgebreid te goed aan deed. Sinds 2011 worden er elk jaar meerdere bultruggen gezien voor de Nederlandse kust.

2004: stranding van bultrug op Vlieland

Op dinsdagmiddag 22 juni 2004 spoelde er op de Vliehors aan het Noordzeestrand van Vlieland een dode bultrug aan. Om de kop van de walvis zat een nylontouw gewikkeld, dat diep in het lichaam had gesneden. Waarschijnlijk is dat de doodsoorzaak geweest. Het was een jong mannetje van circa 8 meter lengte. De berging van de bultrug op de Vliehors had veel voeten in aarde. Het dier was binnen een paar uur na de ontdekking onder het zand begraven, omdat de burgemeester van Vlieland niet wist dat het om een zeldzame walvis ging. De burgemeester gaf Ecomare de volgende dag toestemming om het kadaver te bergen. Ecomare stuurde een snijploeg onder leiding van preparateur Chris Walen naar Vlieland. De walvis werd opgegraven en daarna uitgebeend. De Vlielanders waren teleurgesteld dat het zeldzame skelet niet voor het eiland behouden bleef. Nog dezelfde avond spoelde er een 15 meter lange dode potvis aan, waar de Vlielanders erg blij mee waren. In bezoekerscentrum De Noordwester op Vlieland is sinds 2005 het skelet van de gestrande potvis te bewonderen.

2012: levende bultrug op de Razende Bol

Op 12 december 2012 strandde er een levende bultrug op de Razende Bol, een onbewoond zandeiland tussen Texel en Den Helder. Het was een jong vrouwtje. Hoewel ze direct na de vondst los kwam en weer weg zwom, strandde ze kort daarna een tweede keer. Ze was op een hoog punt van de zandplaat terecht gekomen, op een moeilijk bereikbare plek ver van het diepe water. Veel mensen leefden met het dier mee, toen bleek dat ze niet meer was te redden was. Om verder dierenleed te voorkomen besloot het ministerie om de bultrug in te laten slapen. Maar het middel werkte niet voldoende. Anderhalve dag later ging ze uit zichzelf dood. Omdat er discussie ontstond over hoe lang er nog geprobeerd moet worden een gestrande walvis te redden en hoe en wanneer het dier uit zijn lijden moet worden verlost, werd besloten een officieel Nederlands strandingsprotocol te maken. In 2013 kwam dat gereed. Toen er een paar weken later een levende potvis op Terschelling strandde, kon het direct in werking treden. Ook deze walvis overleefde het niet, het dier stierf tijdens de reddingspoging.

Kenmerken van bultruggen

• afmetingen: tot 18 meter (bij geboorte 4-5 meter)
• gewicht: tot 30.000 kilo (bij geboorte zo’n 2.000 kilo)
• kleur: zwarte bovenkant en lichte onderkant; voor elk individu kenmerkend zwart-wit vlekkenpatroon op de staart, voorvinnen en buik
• leeftijd: waarschijnlijk 40-50 jaar
• voedsel: filtert met baleinen krill en kleine vissoorten
• voortbeweging: duik: gemiddeld 10 minuten, maximaal 45 minuten
• snelheid: gemiddeld 8 km per uur, maximaal 27 km per uur
• vijanden: de mens; verlies van de leefomgeving, vervuiling, geluidsoverlast, netten (verstrikking) en schepen (aanvaringen)
• voortplanting:
  volwassen: 4-7 jaar
  geslachtelijk: om de 2-4 jaar één kalf
  draagtijd: 11-12 maanden
  zoogtijd: 6-12 maanden

Namen

• Ned: Bultrug
• Lat Megaptera novaeangliae
• Eng: Humpback whale
• Fra: baleine à bosse
• Dui: Buckelwal
• Deens: Pukkelhval

WWW

• Waarnemingen van bultruggen in Nederland
• Aantallen walvis- en dolfijnstrandingen in Nederland
• Strandingsprotocol Rijksoverheid